Systemen volkomen legionellavrij maken is simpelweg een utopie. Het doel van de huidige wet- en regelgeving is dan ook niet het voorkomen dat er legionella in het water aanwezig is, maar het voorkomen van zoveel mogelijk ziektegevallen. De regels richten zich daarom vooral op de veiligheid van installaties in gebouwen met kwetsbare mensen. In opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat evalueerden KWR Water Research en Berenschot de huidige regelgeving voor legionellapreventie in leidingwatersystemen. Het uiteindelijke doel was om te bepalen of de huidige wetenschappelijke inzichten over legionellapreventie aanleiding geven tot het wijzigen van de regelgeving.
De huidige regelgeving richt zich met name op zogeheten prioritaire instellingen. Dit zijn bijvoorbeeld ziekenhuizen, zorginstellingen, logiesverblijven, zwembaden, sauna’s, kampeerterreinen, jachthavens, truckstops, asielzoekerscentra en gevangenissen. De eigenaar of beheerder van zo’n locatie is verplicht om via een risicoanalyse te toetsen of de installaties aan de kwaliteitseisen voldoen. Zodra er een risico aan het licht komt, moet de beheerder een legionellabeheersplan opstellen en maatregelen en controles (laten) uitvoeren die uit het beheersplan voortkomen.

Twee aanleidingen

‘In ons onderzoek, dat we samen met Berenschot uitvoerden, keken we uitsluitend naar legionellapreventie in drinkwater- en warmtapwatersystemen’, vertelt Frank Oesterholt. Samen met Paul van der Wielen is hij werkzaam bij KWR Water Research en zij houden zich beiden al vele jaren bezig met onderzoek rondom legionellapreventie. ‘De aanleiding voor het onderzoek was tweeledig. Ten eerste wordt binnenkort de nieuwe Europese drinkwaterregelgeving van kracht. Daarin is nu voor het eerst aandacht voor legionellapreventie. Het ministerie wilde daarom onder meer weten of de Europese regelgeving aanleiding geeft om de nationale wetgeving aan te passen. De tweede aanleiding was een motie in de Tweede Kamer die de regering oproept om de verplichte temperatuur van warmtapwater te verlagen. Het ministerie wil weten of de gezondheid niet in het geding komt als je de verplichte aanvoertemperatuur van warmtapwater verlaagt.’

Systemen volkomen legionellavrij maken is simpelweg een utopie

60˚C bij tappunt behouden

Berenschot keek vooral naar dat eerste punt. Daaruit bleek dat de Europese richtlijnen minder ver gaan dan hoe we het in Nederland al hébben geregeld. Er is dus geen aanleiding de – strengere - nationale wetgeving voor prioritaire installaties aan te passen. De specialisten van KWR Water Research keken op hun beurt naar eventueel veranderde inzichten, nieuwe wetenschappelijke kennis of andere aspecten die voor de regelgeving van belang zijn. Oesterholt: ‘Als eerste richtten we onze aandacht op de vereiste temperatuur van 60 ˚C bij het tappunt. Hoewel er andere beheersmaatregelen zijn die, in specifieke situaties en onder bepaalde omstandigheden, goed kunnen werken, is een voldoende hoge temperatuur voor warmtapwater de basis die onder alle omstandigheden zekerheid biedt dat we de legionellagroei onder controle kunnen houden. Daarom is ons advies aan het ministerie dat we de vereiste temperatuur van 60 ˚C bij het warmwatertoestel en 55 °C aan het tappunt handhaven. Een lagere temperatuur toestaan, bijvoorbeeld 50 of 45 ˚C, en dan op gezette tijden met water van 60 ˚C doorspoelen, blijkt op basis van wetenschappelijke inzichten niet voldoende veilig en soms zelfs averechts te werken.’

Niet alle legionellabacteriën zijn even gevaarlijk

Wel is er volgens Oesterholt een ander, wetenschappelijk inzicht dat voor een aanpassing van de wet- en regelgeving kan pleiten. ‘In de afgelopen jaren werd uit onderzoek steeds duidelijker dat niet alle legionellabacteriën even gevaarlijk zijn. Het grootste risico, in de vorm van besmettingen, levert Legionella pneumophila. Meer dan 90 procent van de besmettingen die de GGD’s de afgelopen jaren registreerden komen op naam van dit type legionella. Maar in ons drinkwater zitten ook andere legionellasoorten, de zogeheten Legionella non-pneumophila. Deze bacteriën veroorzaken slechts een paar procent van de ziektegevallen. Studies hebben laten zien dat in onze drinkwatermonsters in 83 tot 97 procent van de gevallen waarin we Legionella aantreffen, Legionella anisa aanwezig is. Deze legionellasoort is veel minder ziekmakend. Het zou logisch zijn als we bij het aantreffen van deze non-pneumophila-bacteriën een wat soepeler beheersregime hanteren.’ Oesterholt maakt wel een uitzondering voor ziekenhuizen en andere locaties waar ernstig zieke mensen met een sterk verminderde weerstand verblijven. ‘In deze instellingen kunnen ook de relatief ongevaarlijke varianten een levensbedreigende situatie opleveren. Maar met het verleggen van de focus naar de meest gevaarlijke en ziekmakende legionellabacterie maken we de regelgeving echt een stuk doeltreffender.’